Makinenin Diliyle Konuşmak

CNC (Computer Numerical Control) teknolojisi, modern imalatın kalbidir. Ancak binlerce dolarlık bu hassas makineleri yöneten şey, aslında basit harfler ve sayılardan oluşan bir dildir. CNC Torna için G ve M kodları, operatörün tezgahla iletişim kurmasını sağlayan temel araçlardır. İster yeni başlayan bir operatör olun, ister yıllarını talaşlı imalata vermiş bir usta; G ve M kodlarının derinlemesine mantığını kavramak, sadece parça işlemek için değil, makinenin sağlığını korumak ve olası arızaları teşhis etmek için de kritiktir.

Bir kodu bilmek, sadece onun ne işe yaradığını ezberlemek değildir; o kod çalıştırıldığında tezgahın hidrolik ünitesinde, servo motorlarında veya röle kartlarında hangi fiziksel eylemlerin tetiklendiğini anlamaktır. Bu rehberde, cnccare.net olarak sadece kuru bir kod listesi sunmayacağız. 25 yıllık sektör tecrübemizle, bu kodların tezgahın mekanik ve elektronik aksamıyla nasıl etkileşime girdiğini, programlama yaparken nelere dikkat etmeniz gerektiğini ve bir kod çalışmadığında sorunun yazılımda mı yoksa donanımda mı olduğunu nasıl anlayacağınızı anlatacağız. Hazırsanız, tezgahımızın başına geçelim.

CNC Torna Programlamanın ve Bakımın Temelleri

CNC torna tezgahlarında kullanılan kodlar temelde ikiye ayrılır: G Kodları (Hazırlık Fonksiyonları) ve M Kodları (Yardımcı Fonksiyonlar). Sektörde “Fanuc” dili standart kabul edilse de (Mitsubishi, Siemens gibi üniteler de benzer mantıkla çalışır), mantık her zaman aynıdır: Tezgahı güvenli, hızlı ve doğru bir şekilde yönetmek.

1. G Kodları: Hareketin Geometrisi

G kodları (Geometry), kesici takımın “nasıl” hareket edeceğini belirler. Tezgahın eksenlerine (X ve Z) hükmeder. Bu kodlar, tezgahın servo motorlarına “Ne kadar hızlı?” ve “Hangi koordinata?” sorularının cevabını verir.

En Kritik G Kodları ve Kullanım Alanları

• G00 (Hızlı Pozisyonlama): Takımın talaş kaldırmadan, boşta en yüksek hızda (Rapid) hareket etmesidir.
  • Teknik Detay: G00 hareketinde eksenler birbirini beklemez (Non-linear interpolation). Yani X ve Z ekseni aynı anda hedefe varmayabilir; bu da takımın “dog-leg” denilen kırık bir çizgiyle hareket etmesine neden olur.
  • Profesyonel İpucu: G00 sırasında takımı parçaya veya aynaya çarpmak (Crash), tezgahlarda en sık görülen ve en maliyetli kazalardandır. Özellikle taretin punta veya ayna ayaklarına yakın geçtiği durumlarda, bu “kırık çizgi” hareketi hesaplanmalı ve her zaman “Single Block” modunda, el çarkı (Feed Rate Override) kısılarak kontrol sağlanmalıdır.
• G01 (Doğrusal İnterpolasyon – Talaş Kaldırma): Belirlenen ilerleme (F) hızıyla kesim yapma komutudur. Yüzey kalitesini belirleyen ana faktör buradaki F değeridir.
  • Uygulama Notu: F değeri ile devir (S) arasındaki ilişki yüzey pürüzlülüğünü (Ra) belirler. Düşük devirde yüksek F değeri vermek, vida dişi gibi yüzeyler oluştururken; yüksek devirde düşük F değeri, “ayna” gibi parlak yüzeyler elde etmenizi sağlar.
• G02 ve G03 (Dairesel Hareketler): Radyüs ve kavisli yüzeyler için kullanılır. G02 saat yönünde, G03 saat yönünün tersinedir.
  • Programlama İpucu: Bu kodlar genellikle R (Radyüs) parametresi ile kullanılır ancak tam daire veya karmaşık yaylarda I ve K parametreleri gerekebilir. Yanlış parametre girilmesi durumunda tezgah genellikle “Radius Alarm” hatası verir.
• G28 (Referansa Dönüş): Tezgahın evine (Home) gitmesidir. Genellikle program başında ve sonunda güvenli park pozisyonu için kullanılır.
  • Bakım Notu: Eğer tezgah G28 komutunda referansa gidemiyor veya tam referans noktasında “Over Travel” (Yazılımsal limit hatası) veriyorsa, sorun genellikle Limit Switch arızası veya switch’e yapışmış bir talaş parçasıdır. Daha ciddi durumlarda ise servo motorun “Absolute Encoder” pilinin bitmiş olması muhtemeldir.

Çevrimler (Canned Cycles) ile Verimlilik

Profesyonel programcılar tek tek satır yazmak yerine, belleği verimli kullanan ve düzenlemesi kolay olan çevrimleri kullanır:

• G71 (Boyuna Kaba Tornalama Çevrimi): En yaygın kullanılan çevrimdir. Kademeli parçaları en hızlı şekilde boşaltmak için kullanılır. Operatör sadece bitmiş profilin şeklini tanımlar; tezgah, “U” (dalma miktarı) parametresine göre pasoları otomatik hesaplar.
• G70 (Finiş Çevrimi): G71 ile kaba boşaltma yapıldıktan sonra, yüzeyde bırakılan ince paso payını (Finish Allowance) temizleyip son ölçüye getirmek için kullanılır.
• G76 (Diş Çekme Çevrimi): Vida açmak için hayati önem taşır.
  • Teknik Detay: G76, diş dibine tek seferde dalmak yerine, belirlenen açıda (örneğin 60 derece) yanayarak dalar. Bu, kesici ucun ömrünü uzatır ve diş kalitesini artırır. Eğer dişleriniz yanık veya bozuk çıkıyorsa, G76 parametrelerindeki “Q” (ilk dalma miktarı) değerini düşürmeniz gerekebilir.

2. M Kodları: Makinenin Fonksiyonları ve Arıza Tespiti

M kodları (Miscellaneous), makinenin eksen hareketi dışındaki fonksiyonlarını (açma/kapama) kontrol eder. Bir bakımcı veya tamirci için M kodları, arıza tespitinde altın değerindedir çünkü bu kodlar doğrudan röleleri, valfleri ve kontaktörleri tetikler.

• M03 / M04 (Fener Mili Dönüşü): Aynayı saat yönünde (M03) veya tersine (M04) döndürür.
  • Arıza Senaryosu: Ekranda M03 komutunu gördünüz, “Run” ışığı yandı ama ayna dönmüyor mu? Sorun yazılımda değildir. Muhtemelen Spindle Sürücü kartında bir hata kodu vardır, motor kayışları kopmuştur veya motor sargılarında problem oluşmuştur. Nadiren de olsa, aynayı sıkan hidrolik basınç sensörü “Ayna Kapalı” sinyalini göndermiyorsa, güvenlik gereği tezgah dönmez.
• M08 / M09 (Soğutma Sıvısı): Bor yağını açar ve kapatır.
  • Kritik Bilgi: M08 yazdınız, elektrik panosundan “Click” sesi duydunuz (röle çekti) ama su gelmiyor mu? Bu durumda sorun yazılımda değil, mekaniktedir. Devirdaim pompası arızalı olabilir, pervanesi sıkışmış olabilir veya filtreler tıkanmış olabilir. Eğer röle sesi bile gelmiyorsa, G/Ç (I/O) kartında veya ara kablolamada kopukluk vardır. Bu tip durumlarda ihtiyacınız olan orijinal yedek parçayı (pompa, switch, röle) doğru teşhis etmek gerekir.
• M06 veya T Kodları (Takım Değiştirme): Taretin dönmesini sağlar.
  • Bakım İpucu: Taret dönmüyor, sürekli dönüyor durmuyor veya yarım kalıp kilitleniyorsa, taret içi “pozisyon sensörleri” veya hidrolik valf bloğu kontrol edilmelidir. Taretin kilitlenmesi genellikle mekanik bir sıkışma veya sensör okuma hatasıdır.

3. Örnek Bir CNC Program Senaryosu

Basit bir silindirik parçayı 50mm çaptan 45mm çapa düşürelim. Her satırın mantığını inceleyelim:

O0001 (PROGRAM NO: Parça-1)
G21 (Metrik sistem - mm cinsinden çalışacağımızı belirtir)
G40 G99 (G40: Takım radyüs telafisi iptal - manuel hesaplama için. G99: Devir başına mm ilerleme)
G28 U0 W0 (Referansa git - Tezgahı güvenli sıfır noktasına gönderir)
T0101 (1 nolu istasyonu çağır ve 1 nolu ofset sayfasını oku)
G50 S2000 (Maksimum devir sınırlaması - G96 kullanırken ayna boşa çıktığında devir sonsuza gitmesin diye güvenlik kilidi)
G96 S180 M03 (Sabit Kesme Hızı: Çap küçüldükçe devir artacak, yüzey kalitesi sabit kalacak. Ayna saat yönünde döner)
G00 X52.0 Z2.0 (Hızlıca parçaya yaklaş - Parçaya değmeden önceki güvenli hava sahası)
M08 (Soğutma sıvısını aç - Kesici uç ısınmadan su gelmeli)
G01 X45.0 F0.2 (Talaş kaldırma başlar. Çapa dalış. F0.2: Her devirde 0.2mm ilerle)
G01 Z-30.0 (Boyuna tornalama işlemi)
G01 X52.0 (Kesim bitti, parçadan uzaklaşarak çık)
G00 Z100.0 (Hızlı hareketle taret güvenli, uzak bir noktaya gider)
M09 (Suyu kapat)
M05 (Aynayı durdur)
G28 U0 W0 (Referansa git - Bir sonraki parça veya operatör müdahalesi için en güvenli yer)
M30 (Program sonu ve başa dön - Seri imalat için hazır bekle)

4. Neden CNC CARE?

Bir CNC tezgahında “M08” komutunu verdiğinizde suyun akmaması veya “G01″de eksenin titreyerek gitmesi sadece bir kod hatası değildir; bu bir makine sağlığı sorunudur ve üretimin durması demektir.

Piyasada çok fazla “yan sanayi” veya kaynağı belirsiz “çıkma” parça dolaşmaktadır. 25 yıllık CNC CARE Makina Teknolojileri A.Ş. deneyimiyle şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: Yanlış veya kalitesiz bir yedek parça, binlerce dolarlık tezgahınızın hassas elektronik kartlarını (Sürücü kartları, I/O modülleri) yakabilir veya mekanik hassasiyetini kalıcı olarak bozabilir. Örneğin, uyumsuz bir switch takmak, taretin yanlış yerde kilitlenmesine ve ciddi bir çarpmaya (crash) neden olabilir.

İster silinmiş bir Fanuc tuş takımı membranı, ister arızalı bir limit switch, isterse de servo sürücü tamiri olsun; kurumsal muhatap bulmak, orijinal ürün kullanmak ve takıldığınız yerde ücretsiz telefon desteği alabilmek hayati önem taşır. cnccare.com.tr üzerinden yapacağınız alışverişlerde sadece bir parça değil, aynı zamanda arkasında duran teknik bilgi birikimini de satın almış olursunuz. Arızalı makinenizi tamir ederken deneme-yanılma yöntemiyle vakit ve nakit kaybetmeyin; uzman desteğiyle nokta atışı yapın.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Soru 1: G00 ve G01 arasındaki temel fark nedir, neden karıştırılmamalıdır?

Cevap: G00, makinenin motorlarının izin verdiği maksimum hızda (Rapid) hareket etmesidir ve kesinlikle talaş kaldırma (kesim) sırasında kullanılmaz. G01 ise belirlediğiniz “F” (Feed) hızında kontrollü, yük altında harekettir. Eğer kesim yaparken (takım parça içindeyken) yanlışlıkla G00 kullanırsanız, takım kırılabilir, parça bozulabilir ve oluşan ani yük taret mekanizmasına veya vidalı mil rulmanlarına ciddi hasar verebilir.

Soru 2: Modal Kod (Kalıcı Kod) ne demektir?

Cevap: CNC programlamada bir kod yazıldıktan sonra, iptal edilene veya aynı gruptan başka bir kod ile değiştirilene kadar geçerliliğini koruyorsa buna “Modal Kod” denir. Örneğin, G01 yazdıktan sonraki satırlarda tekrar G01 yazmanıza gerek yoktur; sadece X veya Z koordinatlarını yazmanız yeterlidir; tezgah G01 modunda kalmaya devam eder. Ancak G00 veya G02 gibi hareket grubundan farklı bir kod geldiğinde G01 iptal olur. Kodları tek tek yazmak yerine modal mantığını kullanmak programı sadeleştirir ve dosya boyutunu küçültür.

Soru 3: Tezgahım G kodu okurken aniden duruyor, sebebi ne olabilir?

Cevap: Bu durum hem yazılımsal hem donanımsal olabilir.

• Yazılımsal: Programda noktalı virgül (EOB) hatası, mantıksız bir koordinat (tezgah sınırları dışı) veya uyumsuz komut ikilisi olabilir.
• Donanımsal: Tezgahın kapı switch’i titreşimden dolayı temassızlık yapıyor olabilir, hidrolik basıncı anlık düşüyor olabilir veya eksen yükleri (Load meter) kesici uç köreldiği için belirlenen limiti aşmış olabilir. Makine, kendini korumaya almak için “Feed Hold” konumuna geçer veya alarm verir. Bu tip durumlarda alarm kodunu (Örn: EX1002) kontrol edip, gerekirse cnccare.com.tr teknik destek ekibimizle iletişime geçebilirsiniz.

Soru 4: M30 ile M02 arasındaki fark nedir?

Cevap: Her ikisi de programı sonlandırır. Ancak M30, programı bitirir, tüm modal fonksiyonları (suyu kapatmak, aynayı durdurmak gibi) sıfırlar ve en önemlisi imleci (cursor) programın en başına geri sarar (Rewind). Böylece operatör sadece “Cycle Start” tuşuna basarak bir sonraki parçayı işlemeye başlayabilir. M02 ise programı bitirir ama imleç son satırda kalır; başa dönmek için operatörün manuel olarak “Reset” tuşuna basması gerekir. Seri imalatta zaman kazanmak ve hatayı önlemek için her zaman M30 tercih edilir.

Soru 5: G96 ve G97 farkı nedir, hangisini kullanmalıyım?

Cevap: G96 (Sabit Kesme Hızı), özellikle alın tornalamada kullanılır. Takım merkeze (X0) yaklaştıkça, çap küçüldüğü için kesme hızını sabit tutmak adına tezgah devri (RPM) otomatik olarak artırır. Bu, yüzey kalitesinin her noktada aynı olmasını sağlar. G97 (Sabit Devir) ise çap ne olursa olsun aynanın sabit bir devirde (örn: 1500 RPM) dönmesini sağlar. Genellikle delik delme (matkap merkezde olduğu için), diş çekme ve tırtıl çekme işlemlerinde G97 kullanılır.